Để tìm hiểu rõ hơn về Lễ hội, chúng tôi đã có dịp trao đổi với nghệ nhân Sìn Văn Phong. Ông vừa là người thầy có uy tín trong làng, vừa là người am hiểu phong tục tập quán của người Pà Thẻn và là người bảo tồn, giữ gìn và truyền lửa cho thế hệ thầy cúng trẻ.

Theo Nghệ nhân Sìn Văn Phong cho biết: Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang, thường được tổ chức vào ngày 16/10 (Âm lịch) hàng năm khi mùa màng đã thu hoạch xong. Đây là lễ hội truyền thống, gắn liền với lễ truyền nghề thầy cúng, được tổ chức cho các thầy cúng nhận học trò và truyền nghề. Theo tiếng Pà Thẻn, lễ truyền nghề thầy cúng được gọi là “Póc Quơ”, hội Nhảy lửa được gọi là “Po dinh họn a tờ”. Ngày nay, lễ hội này được biết đến rộng rãi với tên gọi Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn.

Thầy cúng đang làm lễ khấn xin các thần linh về dự lễ hội nhảy lửa.

Thông thường, Lễ hội Nhảy lửa diễn ra theo từng họ. Họ nào tổ chức thì cùng nhau chuẩn bị lễ vật, gồm: Một con gà trống, một bát gạo, hương, một chai rượu, tiền giấy… Các thành viên khác trong họ có trách nhiệm chuẩn bị củi khô. Thành phần chính tham gia gồm có thầy cúng (Pác mân) và các học trò (Tô thích). Trước kia, một hội nhảy lửa thường có khoảng 10 - 12 học trò và tất cả đều phải là học trò của người thầy cúng đó. Hiện nay, số người học làm thầy cúng không đông như trước, nên chỉ còn 5 - 6 người nhảy và cũng không bắt buộc phải là học trò cùng thầy, mà có thể là thanh niên trai tráng trong làng hoặc những học trò của thầy cúng khác cũng có thể tham gia.

Lễ hội chính thức được bắt đầu vào khoảng 8 giờ tối. Trước nghi lễ, thầy cúng thắp nến và bày lễ vật lên mâm cúng rồi thắp ba nén hương cắm vào bát hương trên bàn, rồi thắp ba nén hương khác cắm dưới đất bên cạnh ghế nơi thầy cúng ngồi. Sau đó, thầy ngồi vào ghế cúng, một tay cầm que tre, một tay cầm chiếc vòng lắc Pà sán tầu vừa gõ que tre vào đàn Pàn dơ vừa lắc vòng, thân người rung bần bật theo từng nhịp gõ, miệng đọc bài cúng đầu tiên nói lên lý do tổ chức Lễ hội Nhảy lửa bằng tiếng Pà Thẻn. Thầy cúng sai các học trò nhóm lửa vào đống củi, rồi thầy cầm bát nước thơm đi vẩy vào bốn góc của đống lửa và vẩy lên các học trò. Tiếp đó, thầy quay về đàn cúng, tay gõ đàn Pàn dơ và lắc Pà sán tầu liên tục, miệng đọc các bài cúng để được “xuất hồn” lên trời tìm các vị thần về nhập vào các chàng thanh niên đã ngồi chờ.

Khi cúng, đầu thầy lắc lư, hai chân thầy rung lên đều đặn theo nhịp gõ của đàn Pàn dơ, nhạc lắc Pà sán tầu bên tay trái thầy cũng rung lên từng nhịp tạo âm thanh náo động, dồn dập. Người Pà Thẻn cho rằng, lúc này ông thầy đang xuất hồn đi chu du ở thế giới bên kia để tìm và mời các vị thần xuống dự lễ hội và nhập vào các học trò.

Màn múa lửa của các thanh niên Pà Thẻn.

Sau tiếng nhạc nổi lên, cùng với lời gọi của thầy cúng trong khoảng 20 - 30 phút, cơ thể của các chàng trai bắt đầu rung lên, đầu lắc đi, lắc lại... khi đó, các thần ở trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. Cứ thế, họ lao vào đống lửa đỏ rực than hồng để nhảy múa trên đôi chân trần và dùng tay bốc than tung lên, ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy, có người còn cho than hồng vào mồm nhai. Trong lúc đó, thầy cúng vẫn không ngừng gõ đàn và đọc bài cúng như hòa vào nhịp nhẩy của các học trò, toàn thân thầy rung lên bần bật trên ghế.

Sau khi kết thúc màn nhảy lửa của người này, thì lại có từ một đến hai người khác tiếp tục nhảy vào bốc than. Họ vẫy vùng trong ánh lửa hồng đỏ rực trước sự reo hò, khích lệ của người xem như không hề cảm thấy sức nóng của than hồng. Việc nhảy lửa cứ thế diễn ra trong khoảng một tiếng đồng hồ. Khi đống than đã tàn, thầy cúng sẽ đọc bài cúng tiễn các vị thần về trời, lúc này các học trò của thầy mới dần tỉnh lại.

Điều kì lạ nhất là họ không thấy đau đớn và cũng không hề bị bỏng, theo các học trò của ông thì họ được thần linh nhập vào nên khi nhảy vào đống lửa họ không thấy bỏng và cũng không bị bỏng khi kết thúc lễ hội. Chính sự kỳ bí này đã thu hút được đông đảo du khách và nhân dân gần xa đến xem, cổ vũ.

Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn xã Tân Bắc, huyện Quang Bình đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2012. Hiện nay công tác bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa được cấp ủy chính quyền và nhân dân địa phương thực hiệnrất tốt, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nhất là phát triển du lịch, tạo sinh kế cho người dân; đồng thời xóa bỏ hủ tục, phong tục tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân Pà Thẻn xã Tân Bắc, huyện Quang Bình.